Και φυσικά θα γράψω για τη βία. Γιατί, ρε φίλε, απλά δε γίνεται να μη γράψω…
Έχει χωριστεί μια χώρα στα δύο. Και θα μου πεις αυτό γινόταν πάντα και, φυσικά, είναι λογικό.
Πότε, όμως, άρχισε να γίνεται και επικίνδυνο;
Θα μιλήσω με ένα παράδειγμα.
Είναι ένας δάσκαλος σε ένα σχολείο, “παλιακός”, τον ξέρουν όλοι. Δεν τον θεωρούν και πολύ καλό δάσκαλο, κάνει και διακρίσεις στα παιδιά ανάλογα με το “τι δουλειά κάνει ο πατέρας σου”, αλλά είναι πιο παραδοσιακός και κάνει μάθημα “όπως έκαναν παλιά”, με αυστηρότητα και πειθαρχία.
Και είναι και δύο μαθητές. Έξυπνοι πολύ και οι δύο. Ο ένας (Αντώνης) είναι υπόδειγμα μαθητή, από “καλή” οικογένεια, ευκατάστατη. Ο άλλος (Πέτρος) είναι καλός μαθητής, αλλά δε ζει και στην καλύτερη γειτονιά και οι δικοί του δεν είναι καθόλου καλά οικονομικά.
Ο Αντώνης πειράζει συνέχεια τους συμμαθητές του, τους μιλάει άσχημα και τους χτυπάει κάποιες φορές. Ο δάσκαλος το γνωρίζει, αλλά δεν κάνει τίποτα γι’ αυτό. Κανείς συμμαθητής δεν αντιδρά, γιατί φοβάται και τον Αντώνη και τον ίδιο το δάσκαλο. Προσπαθούν να τον απομονώσουν, να τον αγνοήσουν, αλλά αυτός συνεχίζει. Μόνο ο Πέτρος αντιδρά κάθε φορά και χτυπάει τον Αντώνη. Ο Πέτρος είναι συνέχεια τιμωρία και ο δάσκαλος λέει τα χειρότερα λόγια γι’αυτόν.
Τι πρέπει να κάνει ο Πέτρος όταν κανείς δεν τον ακούει, κανείς δεν τον υπολογίζει; Πώς μπορεί “ειρηνικά” να δείξει στο δάσκαλο ότι αξίζει κι αυτός μια ευκαιρία, ότι “είμαι κι εγώ εδώ”, ότι αυτή η κατάσταση δεν είναι σωστή και πρέπει να αλλάξει;
Εγώ δεν ξέρω τι θα τον συμβούλευα. Δεν πιστεύω όμως να του έλεγα κάτσε στα αυγά σου, κάνε υπομονή.
Γι’αυτό και προτιμώ το νέο δάσκαλο, με τα ανοιχτά μυαλά, που αποδέχεται τη διαφορετικότητα και δεν κρίνει τους άλλους από την οικονομική, οικογενειακή, κοινωνική τους κατάσταση.
Όταν ο νέος δάσκαλος θα αντιμετωπίσει όλα τα παιδιά το ίδιο, ίσως βρει τρόπο να πλησιάσει και τον Αντώνη και τον Πέτρο. Ίσως κακοφανεί στον Αντώνη που θα χάσει την εξουσία του, όμως ίσως μειωθούν οι “Αντώνηδες” στο σχολείο.
Κι όταν ο νέος δάσκαλος σταθεί δίπλα στον Πέτρο για να τον στηρίξει, δε σημαίνει ότι εννοεί “κι εμένα μου αρέσει να αντιδρώ”, ούτε “καλά κάνεις και χτυπάς τον Αντώνη”.
Ο “παλιακός” δάσκαλος, όμως, έτσι θα το ερμηνεύσει και θα αντιδράσει. Θα εναντιωθεί στο νέο δάσκαλο και θα τον κακολογεί με ψέματα στους γονείς. Μπορεί να κάνει και δωρεές στο σχολείο για να “καλοπιάσει” τους γονείς. Δεν τον συμφέρει οι γονείς να πάρουν το μέρος του νέου δάσκαλου.
Και, μπορεί ο νέος δάσκαλος να μην είναι ο καλύτερος δάσκαλος που έχει περάσει από το σχολείο. Μπορεί, όμως, και να είναι.
Ο “παλιακός”, όμως, που έχει συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες πάνω του και αποφασίζει με βάση το προσωπικό του συμφέρον, σίγουρα είναι επικίνδυνος για την τάξη.
Πιστεύω I made my point, που λέμε και στο χωριό μου.
Η βία της καταστολής και η βία της απελευθέρωσης
«…η βία έχει δύο πολύ διαφορετικές μορφές: τη θεσμοποιημένη βία της κυρίαρχης τάξης πραγμάτων και τη βία της αντίστασης (…). Οι δύο μορφές επιτελούν αντίθετες λειτουργίες. Υπάρχει η βία της καταστολής και η βία της απελευθέρωσης. Υπάρχει η βία της υπεράσπισης της ζωής και η βία της επιθετικότητας. Είναι και οι δύο ιστορικές δυνάμεις και θα παραμείνουν τέτοιες(…). Εκτός κι αν το δικαίωμα της ελευθέρωσης θυσιαστεί υπέρ του δικαιώματος του κατεστημένου(…).
Το κήρυγμα υπέρ της μη βίας διαιωνίζει τη θεσμοποιημένη βία της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων*».
Τι εννοεί ο… στοχαστής; Ότι όταν το σύστημα, μέσα από τις κατεστημένες δυνάμεις του, αυθαιρετεί, ακόμα και εναντίον του ίδιου του εαυτού του, αρνούμενο ν’ αλλάξει, μόνον η αντι-δράση στις συστημικές δυνάμεις εμπεριέχει το σπόρο της εξέλιξης.
“Εκεί, λοιπόν, που η βίαιη φτωχοποίηση και εξαθλίωση των λαών κατατρώει τον αέρα της ελευθερίας και της δημοκρατίας, η πρόοδος επιτυγχάνεται και διά των συγκρούσεων.”
Η εναντίωση της κοινωνίας στη θεσμοποιημένη βία καθιστά αναγκαστικά την ιστορική εξέλιξη μια όλως βίαιη υπόθεση.
Ο σύγχρονος πολιτισμός, βεβαίως, απεχθάνεται τις αιματοχυσίες. Αυτή η απέχθεια, όμως, είναι πολύ συχνά επιλεκτική και βαθιά υποκριτική.
Το σύστημα, αρνούμενο να αλλάξει και να εξελιχθεί, μπορεί κάλλιστα να γρονθοκοπεί σε “νόμιμη αυτοάμυνα”.
Εκείνοι που επιθυμούν την αλλαγή της ανθρωποφαγικής λειτουργίας του, όμως, τίθενται εκτός νόμου ως ακραίοι και παραβάτες.
Το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι, αλλά οι αρμόδιοι ασχολούνται με το τι (δεν) θα βγει στις ειδήσεις. Στην Ελλάδα των κρίσεων, η διανοητική νηφαλιότητα χάθηκε, καιρό τώρα...
Αλλά υπάρχουν άνθρωποι, Κεμάλ, που ακόμα περιμένουν ότι ο κόσμος θα αλλάξει…
Βάσω Ζ. Νικολογιάννη
*Απόσπασμα από το βιβλίο Ψυχανάλυση και Πολιτική, του Χέρμπερτ Μαρκούζε, εκδ. Ηριδανός. Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε (19 Ιουλίου 1898 – 29 Ιουλίου 1979) ήταν Γερμανός, εβραϊκής καταγωγής, φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, μέλος της Σχολής της Φρανκφούρτης. Η σκέψη του ενέπνευσε ριζοσπάστες διανοούμενους και πολιτικούς ακτιβιστές στις δεκαετίες του 1960 και του 1970.
