Τρίτη, 18 Φεβρουαρίου, 2025
ΑρχικήΕίδαμε / Ακούσαμε / ΔιαβάσαμεΓιατί λογικοί άνθρωποι πιστεύουν παράλογα πράγματα;

Γιατί λογικοί άνθρωποι πιστεύουν παράλογα πράγματα;

Υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν ότι η Γη είναι επίπεδη. Άλλοι είναι πεπεισμένοι ότι μας ψεκάζουν. Και κάποιοι είναι απολύτως σίγουροι ότι μια μυστική ελίτ κινεί τα νήματα της ανθρωπότητας, ελέγχοντας κυβερνήσεις, μέσα ενημέρωσης και –γιατί όχι;– το μέλλον μας.

Αν όλα αυτά σου φαίνονται ακραία, σκέψου ότι 147 μέλη του αμερικανικού Κογκρέσου αμφισβήτησαν τις εκλογές του 2020 βασιζόμενα σε μια αναπόδεικτη θεωρία συνωμοσίας που ξεπήδησε από τα πιο σκοτεινά βάθη του διαδικτύου.

Γιατί, λοιπόν, τόσοι λογικοί άνθρωποι πιστεύουν τόσο παράλογα πράγματα;

Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα του Michael Shermer, ενός ανθρώπου που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην κατανόηση της ανθρώπινης τάσης να βλέπει σκιές πίσω από τα γεγονότα.

Στο βιβλίο του «Συνωμοσίες: Γιατί τόσοι λογικοί άνθρωποι πιστεύουν τόσο παράλογα πράγματα» (ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΠΕΚ – ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ) επιχειρεί να ξετυλίξει το κουβάρι των θεωριών συνωμοσίας μέσα από το πρίσμα της ψυχολογίας, της ιστορίας και της επιστήμης.

Πώς το μυαλό μας καταλήγει σε συμπεράσματα

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μια εξαιρετική μηχανή αναζήτησης μοτίβων. Από την εποχή που οι πρόγονοί μας έπρεπε να αναγνωρίζουν αόρατους θηρευτές στα ψηλά χόρτα της σαβάνας, μέχρι σήμερα που προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε πολύπλοκα παγκόσμια γεγονότα, η ικανότητά μας να συνδέουμε τις τελείες μας έσωσε – αλλά και μας καταδίκασε.

Όταν βρισκόμαστε μπροστά σε γεγονότα που προκαλούν άγχος και αβεβαιότητα –μια πανδημία, μια οικονομική κρίση, μια τρομοκρατική επίθεση– το μυαλό μας δεν αντέχει το τυχαίο. Θέλει μια εξήγηση, ακόμα κι αν αυτή είναι τραβηγμένη από τα μαλλιά.

Γι’ αυτό και οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν κάτι μαγικό: προσφέρουν απλές, εύπεπτες και –κυρίως– καθησυχαστικές εξηγήσεις σε περίπλοκα προβλήματα.

Πότε, όμως, γίνονται επικίνδυνες;

Όχι, όλες οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι εντελώς παράλογες. Υπάρχουν ιστορικά παραδείγματα πραγματικών συνωμοσιών – όπως το σκάνδαλο Watergate ή οι μυστικές επιχειρήσεις των μυστικών υπηρεσιών. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλοί άνθρωποι αφήνουν ένα «παραθυράκι αμφιβολίας» για κάθε πιθανή συνωμοσία.

Το πρόβλημα αρχίζει όταν οι θεωρίες αυτές ξεφεύγουν από τον υγιή σκεπτικισμό και γίνονται εργαλείο μαζικής χειραγώγησης.

Όταν, για παράδειγμα, άνθρωποι αρνούνται να εμβολιαστούν επειδή πιστεύουν ότι τα εμβόλια είναι μηχανισμοί ελέγχου.
Όταν μια ομάδα φανατικών εισβάλλει στο Καπιτώλιο πιστεύοντας ότι υπερασπίζεται τη δημοκρατία απέναντι σε μια «μυστική κλίκα παιδεραστών».
Όταν, σε καιρούς κρίσης, φανταστικοί εχθροί γίνονται αποδιοπομπαίοι τράγοι – είτε είναι οι μετανάστες, είτε οι επιστήμονες, είτε οι δημοσιογράφοι.

Πώς μπορούμε να αντισταθούμε;

Δεν είναι εύκολο να πείσεις κάποιον που πιστεύει βαθιά σε μια θεωρία συνωμοσίας ότι κάνει λάθος. Οι έρευνες δείχνουν ότι όταν προσπαθείς να διαψεύσεις τις πεποιθήσεις του, εκείνος συχνά γίνεται ακόμα πιο αμυντικός.

Όμως, σύμφωνα με τον Shermer, μπορούμε να καλλιεργήσουμε έναν υγιή σκεπτικισμό – όχι απορρίπτοντας τα πάντα, αλλά ερευνώντας προσεκτικά.
Ρώτα τον εαυτό σου: Ποια είναι η πηγή της πληροφορίας; Αν ένα άρθρο που ισχυρίζεται ότι «η NASA παραδέχτηκε ότι η Σελήνη είναι ψεύτικη» προέρχεται από ένα αμφίβολο blog, είναι μάλλον ύποπτο.
Αναζήτησε εναλλακτικές εξηγήσεις. Μερικές φορές, η πιο απλή εξήγηση είναι και η πιο πιθανή.
Πρόσεξε το confirmation bias. Πολύ συχνά όλοι μας ψάχνουμε τις πληροφορίες εκείνες που επιβεβαιώνουν αυτό που ήδη πιστεύουμε.

Τελικά, είναι το να πιστεύουμε σε συνωμοσίες φυσιολογικό;

Ο Shermer υποστηρίζει ότι οι θεωρίες συνωμοσίας είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης. Αν και μπορεί να είναι επικίνδυνες, δεν είναι απαραιτήτως απόδειξη έλλειψης ευφυΐας – ακόμα και οι πιο μορφωμένοι άνθρωποι μπορεί να πέσουν θύματα.

Το κλειδί δεν είναι να σταματήσουμε να αμφισβητούμε. Είναι να μάθουμε να αμφισβητούμε σωστά.

Γιατί, τελικά, η διαφορά ανάμεσα σε έναν σκεπτικιστή και έναν συνωμοσιολόγο είναι απλή:
Ο σκεπτικιστής αναρωτιέται, αλλά δέχεται τα στοιχεία.
Ο συνωμοσιολόγος έχει ήδη αποφασίσει.

Όλα τα άρθρα σε αυτή την ιστοσελίδα προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα. Απαγορεύεται ρητά η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, διανομή ή μετάδοση του περιεχομένου χωρίς την προηγούμενη γραπτή συγκατάθεση του συντάκτη. Για οποιαδήποτε χρήση του υλικού, παρακαλούμε επικοινωνήστε με τον διαχειριστή της ιστοσελίδας.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΑΡΘΡΑ